Amérika prézidénti tramp xitay bilen yéqinda tamozhna béji mesiliside kélishidighanliqini élan qildi

Amérikaning xitaygha qoyghan omumiy tamozhna béjining nisbiti 245 pirsentke yetken.

Amérika prézidénti donald tramp peyshenbe küni amérika bilen xitay arisidiki soda urushi üstide toxtalghinida, özining xitay hökümiti bilen tamozhna béji mesiliside aldimizdiki bir qanche heptide kélishidighanliqigha ishinidighanliqini bildürdi. Amérika bilen xitay bir qanche heptidin béri bir-birige keyni-keynidin tamozhna béji qoyup we uni toxtimastin östürgendin kéyin, ikki dölet arisida keskin soda urushi partlighan idi. Netijide, amérikaning xitaygha qoyghan omumiy tamozhna béjining nisbiti 245 pirsentke yetken bolsa, xitayning amérikagha qoyghan béjining omumiy nisbiti 125 pirsentke chiqip toxtap qalghan idi.

Xitay hökümiti amérika uninggha qoyghan omumiy tamozhna béjining nisbiti 245 pirsentke yetkendin kéyin, özining bu mesilidiki meydanining yenila nahayiti qattiqliqini bildürgen. Xitayning washin'gtondiki bash elchixanisi charshenbe küni bu toghrisida twittér (X) da bayanat élan qilip, “Xitay bu urushlarni qilishni xalimaydu, emma qilishtinmu qorqmaydu. Eger amérika dawamliq halda tamozhna béji mesiliside nomur oyuni oynisa, bizning uning bilen karimiz bolmaydu” dep bildürgen idi. Emma prézidént tramp xitayning bu mesilini hel qilish üchün söhbet qilishqa teshna ikenlikini bildürgen idi.

Prézidént tramp peyshenbe küni xitayning yuquri derijilik emeldarlirining emeliyette amérika bilen bu mesilide söhbet qilish üchün köp qétim alaqe qilghanliqini bildürip, “Biz xitay bilen bu mesilide kélishidighanliqimizgha ishinimiz” dégen. Aq sarayda ötküzilgen muxbirlarni kütiwélish yighinida bir muxbir prézidént trampdin ikki terepning kélishishi üchün kétidighan waqtini sorighinida, tramp “Méningche kélerki 3-4 heptide bolushi kérek” dep jawap bergen.

Prézidént tramp xitay bilen tamozhna béji mesiliside kélishish mümkinchiliki barliqini élan qilishtin burun, xitayning soda ministirliqi amérika bilen bu mesilide alaqe élip barghanliqini étirap qilghan idi. Xitay soda ministirliqining bayanatchisi xé yongchiyen bu toghrisida, “Bizning bu mesilidiki meydanimiz éniq, yeni amérika terep bilen iqtisad we soda jehetlerde meslihetler élip bérish yolimiz ochuq” dep bildürgen. Xitay hökümiti yene mushu hepte bir yuquri derijilik emeldarni özining soda wekili qilip teyinligen idi.

Amérika bilen xitay terep bir qanche heptidin béri keskin soda urushi élip barghandin kéyin, bezi analizchilar xitayning prézidént trampning agahlandurishigha qarimay amérikagha qarshi tamozhna béjini 125 pirsentke östürgenlikige qarap xitayning bu mesilide hergiz bash egmeydighanliqini, shundaqla axirqi hisabta xitayning bu urushta utup chiqidighanliqi we amérikaning mexlub bolidighanliqini bildürgen idi. Emma amérikadiki bir qisim tonulghan xitay ishliri mutexesislirining qarishiche, amérika bilen xitay arisidiki bu urushida amérika axirqi hisabta payda élip xitay zor derijide ziyan tartidighanliqini bildürgen.

Amérikadiki meshhur xitayshunas we géytston institutining aliy tetqiqatchisi gordon chang ependining peyshenbe küni foks téléwiziyesining ziyaritini qubul qilghinida, xitayning 2001-yili dunya soda teshkilatigha eza bolup kirgendin buyan özining mes'uliyitini ada qilmighanliqini körsitip, amérikaning weyran bolghan xelq'araliq soda tertibini özgertishini otturigha qoydi.

Gordon chang sözide, “Amérika prézidénti tramp 70 tin artuq dölet bilen soda söhbiti élip bérish arqiliq neq mushu ishni qiliwatidu. Buning axirqi netijisi bolsa xitayni yitim qaldurishtin ibaret” dégen. U sözide yene, “Amérikaning qolida buni qilalaydighan qoralliri bar. Amérika dégen dunyadiki eng chong istimalchilar baziri. Hemmisining amérikaliqlargha mal sétish éhtiyaji bar. Prézidént tramp shuni chüshünidu. Méningche u shu ishlarni <xelq'araliq soda tertibini özgertishini> püttüridu” dégen.

Amérika prézidénti tramp charshenbe küni özining ministirliri bilen aq sarayda achqan yighinida amérika tashqiy ishlar ministiri marko rubiyo xitay shirketliri toghrisida toxtilip, "biz xitay shirketliri amérikada xalighanni qilalaydighan bir dunyada yashaymiz. Emma bizning shirketlirimiz u yerde <xitayda> ruxset bérilmigiche hich nime qila almaydu. Andin ular bizning nersilirimizni <eqliy mülüklirimizni> oghurlap bashqiche yasap chiqidu. Bu xil tertibni qayta tengshesh kérek chünki buning dunyaning ténchliqi we bixeterlikige zor tesiri bar” dep bildürgen idi.

Aliy tetqiqatchi gordon chang ependining qarishiche, xitayning iqtisadi hazir chöküshke bashlighan bolup, uning weziyiti téximu nacharlishidiken. Chünki xitay xelqi ötken yili xitayning yilliq milliy daramidining aran 38 pirsenttini istimal qilghan bolup, uning nisbiti hazirmu töwen'ge qarap mangghan iken. Shunga bundaq bir ehwal astida, xitay re'isi shi jinpingning bu éghir weziyettin birdin-bir qutulush yoli bolsa xitay mallirini téximu köp halda xelq'aragha éksport qilish iken. Emma gordon changning bildürishiche, prézidént trampining xitaygha qoyghan tamozhna bajliri mutleq köp qisim xitay mallirining amérika bazirigha kirish yolini tosiwétidiken.

Martin kapital shirkitining qurghuchisi rod martin ependi charshenbe küni twittérda amérika bilen xitay arisidiki tamozhna béji urushining netijisi toghrisida analiz élan qilip, xitay chüshining axirliship, xitayning iqtisadiy möjizisining ölidighanliqini qeyt qildi. Martin ependining bildürishiche, xitay re'isi shi jinping “Sherq bash kötürdi” dégenni teshwiq qilip kelgen bolsimu, emma xitayning istatiskisi xitayning chöküwatqanliqini körsitidiken. Uning éytishiche, xitay mushu péti mangsa 2100-yilghiche uning nopusining 75 pirsenti yoq bolidiken. Bu xitaydiki xizmetchi, istimalchi we baj töligüchilirining 3 din 4 ning yoqolushi bolup hisablinidiken.

Martin ependining déyishiche, xitay hazir qarimaqqa baydek körün'gini bilen, uning 300 milyon yéza-qishlaqlarda pénsiyege chiqqanlar her ayda aran 32 dollar ma'ash alidiken. Uning üstige 2021-yilidin bashlap xitay nopusining qolidiki 18 trilyon dollar pul öy-mülük köpükining partlishi bilen yoqalghan iken. Martin ependining bildürishiche, xitayning iqtisadi peqet éksport bilen aldigha qarap mangidiken we amérika ular ishlepchiqarghan mallarning 39 pirsentini sétiwalidiken. Eger amérika xitayning mallirini almisa, xitayning iqtisadi dunyani igileshning ornigha, tarixiy halaketke qarap mangidiken.