Америка президенти трамп хитай билән йеқинда таможна беҗи мәсилисидә келишидиғанлиқини елан қилди

Американиң хитайға қойған омумий таможна беҗиниң нисбити 245 пирсәнткә йәткән.

Америка президенти доналд трамп пәйшәнбә күни америка билән хитай арисидики сода уруши үстидә тохталғинида, өзиниң хитай һөкүмити билән таможна беҗи мәсилисидә алдимиздики бир қанчә һәптидә келишидиғанлиқиға ишинидиғанлиқини билдүрди. Америка билән хитай бир қанчә һәптидин бери бир-биригә кәйни-кәйнидин таможна беҗи қоюп вә уни тохтимастин өстүргәндин кейин, икки дөләт арисида кәскин сода уруши партлиған иди. Нәтиҗидә, американиң хитайға қойған омумий таможна беҗиниң нисбити 245 пирсәнткә йәткән болса, хитайниң америкаға қойған беҗиниң омумий нисбити 125 пирсәнткә чиқип тохтап қалған иди.

Хитай һөкүмити америка униңға қойған омумий таможна беҗиниң нисбити 245 пирсәнткә йәткәндин кейин, өзиниң бу мәсилидики мәйданиниң йәнила наһайити қаттиқлиқини билдүргән. Хитайниң вашингтондики баш әлчиханиси чаршәнбә күни бу тоғрисида твиттер (X) да баянат елан қилип, “хитай бу урушларни қилишни халимайду, әмма қилиштинму қорқмайду. Әгәр америка давамлиқ һалда таможна беҗи мәсилисидә номур оюни ойниса, бизниң униң билән каримиз болмайду” дәп билдүргән иди. Әмма президент трамп хитайниң бу мәсилини һәл қилиш үчүн сөһбәт қилишқа тәшна икәнликини билдүргән иди.

Президент трамп пәйшәнбә күни хитайниң юқури дәриҗилик әмәлдарлириниң әмәлийәттә америка билән бу мәсилидә сөһбәт қилиш үчүн көп қетим алақә қилғанлиқини билдүрип, “биз хитай билән бу мәсилидә келишидиғанлиқимизға ишинимиз” дегән. Ақ сарайда өткүзилгән мухбирларни күтивелиш йиғинида бир мухбир президент трампдин икки тәрәпниң келишиши үчүн кетидиған вақтини сориғинида, трамп “мениңчә келәрки 3-4 һәптидә болуши керәк” дәп җавап бәргән.

Президент трамп хитай билән таможна беҗи мәсилисидә келишиш мүмкинчилики барлиқини елан қилиштин бурун, хитайниң сода министирлиқи америка билән бу мәсилидә алақә елип барғанлиқини етирап қилған иди. Хитай сода министирлиқиниң баянатчиси хе йоңчийән бу тоғрисида, “бизниң бу мәсилидики мәйданимиз ениқ, йәни америка тәрәп билән иқтисад вә сода җәһәтләрдә мәслиһәтләр елип бериш йолимиз очуқ” дәп билдүргән. Хитай һөкүмити йәнә мушу һәптә бир юқури дәриҗилик әмәлдарни өзиниң сода вәкили қилип тәйинлигән иди.

Америка билән хитай тәрәп бир қанчә һәптидин бери кәскин сода уруши елип барғандин кейин, бәзи анализчилар хитайниң президент трампниң агаһландуришиға қаримай америкаға қарши таможна беҗини 125 пирсәнткә өстүргәнликигә қарап хитайниң бу мәсилидә һәргиз баш әгмәйдиғанлиқини, шундақла ахирқи һисабта хитайниң бу урушта утуп чиқидиғанлиқи вә американиң мәхлуб болидиғанлиқини билдүргән иди. Әмма америкадики бир қисим тонулған хитай ишлири мутәхәсислириниң қаришичә, америка билән хитай арисидики бу урушида америка ахирқи һисабта пайда елип хитай зор дәриҗидә зиян тартидиғанлиқини билдүргән.

Америкадики мәшһур хитайшунас вә гейтстон институтиниң алий тәтқиқатчиси гордон чаң әпәндиниң пәйшәнбә күни фокс телевизийәсиниң зияритини қубул қилғинида, хитайниң 2001-йили дуня сода тәшкилатиға әза болуп киргәндин буян өзиниң мәсулийитини ада қилмиғанлиқини көрситип, американиң вәйран болған хәлқаралиқ сода тәртибини өзгәртишини оттуриға қойди.

Гордон чаң сөзидә, “америка президенти трамп 70 тин артуқ дөләт билән сода сөһбити елип бериш арқилиқ нәқ мушу ишни қиливатиду. Буниң ахирқи нәтиҗиси болса хитайни йитим қалдуриштин ибарәт” дегән. У сөзидә йәнә, “американиң қолида буни қилалайдиған қораллири бар. Америка дегән дунядики әң чоң истималчилар базири. Һәммисиниң америкалиқларға мал сетиш еһтияҗи бар. Президент трамп шуни чүшүниду. Мениңчә у шу ишларни <хәлқаралиқ сода тәртибини өзгәртишини> пүттүриду” дегән.

Америка президенти трамп чаршәнбә күни өзиниң министирлири билән ақ сарайда ачқан йиғинида америка ташқий ишлар министири марко рубийо хитай ширкәтлири тоғрисида тохтилип, "биз хитай ширкәтлири америкада халиғанни қилалайдиған бир дуняда яшаймиз. Әмма бизниң ширкәтлиримиз у йәрдә <хитайда> рухсәт берилмигичә һич нимә қила алмайду. Андин улар бизниң нәрсилиримизни <әқлий мүлүклиримизни> оғурлап башқичә ясап чиқиду. Бу хил тәртибни қайта тәңшәш керәк чүнки буниң дуняниң тенчлиқи вә бихәтәрликигә зор тәсири бар” дәп билдүргән иди.

Алий тәтқиқатчи гордон чаң әпәндиниң қаришичә, хитайниң иқтисади һазир чөкүшкә башлиған болуп, униң вәзийити техиму начарлишидикән. Чүнки хитай хәлқи өткән йили хитайниң йиллиқ миллий дарамидиниң аран 38 пирсәнттини истимал қилған болуп, униң нисбити һазирму төвәнгә қарап маңған икән. Шуңа бундақ бир әһвал астида, хитай рәиси ши җинпиңниң бу еғир вәзийәттин бирдин-бир қутулуш йоли болса хитай маллирини техиму көп һалда хәлқараға експорт қилиш икән. Әмма гордон чаңниң билдүришичә, президент трампиниң хитайға қойған таможна баҗлири мутләқ көп қисим хитай маллириниң америка базириға кириш йолини тосиветидикән.

Мартин капитал ширкитиниң қурғучиси род мартин әпәнди чаршәнбә күни твиттерда америка билән хитай арисидики таможна беҗи урушиниң нәтиҗиси тоғрисида анализ елан қилип, хитай чүшиниң ахирлишип, хитайниң иқтисадий мөҗизисиниң өлидиғанлиқини қәйт қилди. Мартин әпәндиниң билдүришичә, хитай рәиси ши җинпиң “шәрқ баш көтүрди” дегәнни тәшвиқ қилип кәлгән болсиму, әмма хитайниң истатискиси хитайниң чөкүватқанлиқини көрситидикән. Униң ейтишичә, хитай мушу пети маңса 2100-йилғичә униң нопусиниң 75 пирсәнти йоқ болидикән. Бу хитайдики хизмәтчи, истималчи вә баҗ төлигүчилириниң 3 дин 4 ниң йоқолуши болуп һисаблинидикән.

Мартин әпәндиниң дейишичә, хитай һазир қаримаққа байдәк көрүнгини билән, униң 300 милйон йеза-қишлақларда пенсийәгә чиққанлар һәр айда аран 32 доллар мааш алидикән. Униң үстигә 2021-йилидин башлап хитай нопусиниң қолидики 18 трилйон доллар пул өй-мүлүк көпүкиниң партлиши билән йоқалған икән. Мартин әпәндиниң билдүришичә, хитайниң иқтисади пәқәт експорт билән алдиға қарап маңидикән вә америка улар ишләпчиқарған малларниң 39 пирсәнтини сетивалидикән. Әгәр америка хитайниң маллирини алмиса, хитайниң иқтисади дуняни игиләшниң орниға, тарихий һалакәткә қарап маңидикән.