Хитай һөкүмити америка билән хитай арисидики сода урушиниң ақивитидин қаттиқ әндишә қилмақта

Америка билән хитай арисидики сода уруши бир айдин бери барғансери кәскинлишип, америка һөкүмитиниң хитайға қойған омумий таможна беҗиниң нисбити 245 пирсәнткә йәткән болса, хитайниң 125 пирсәнттә тохтап қалған иди. Гәрчә икки дөләт бир-биригә қойған таможна беҗини давамлиқ көпәйтишни тохтатқан болсиму, әмма бу уруш үзлүксиз давамлашмақта.

Америка президенти трамп йәкшәнбә күни хитай вә башқа дөләтләрниң исмини атимастин туруп баянат елан қилип, уларниң таможна беҗи қоймиған шәкилдики алдамчилиқ қилмишлирини оттуриға қойди. Президент трампниң билдүрүшичә, бу һөкүмәтләр өзиниң “пулини контрол қилиш, маллирини базардин төвән сетиш, експорт қилидиған маллирини малийә җәһәттин йөләш, йеза-игилик санаәтлирини қоғдаш үчүн айрим өлчәм қоюш, санаәт мәхсулатлирини қоғдаш үчүн айрим өлчәм қоюш, әқлий мүлүкләрни оғурлаш вә таможна беҗидин қечиш үчүн маллирини үчинчи дөләт арқилиқ експорт қилиш” қатарлиқ алдамчилиқ қилмишлири елип баридикән. Нәтиҗидә, америка һәр йили бир тирилйон доллардин артуқ пул зиян тартидикән.

 Америка президенти трамп өткән чаршәнбә күни өзиниң министирлири билән ақ сарайда ачқан йиғинида америка ташқий ишлар министири марко рубийо хитай ширкәтлири тоғрисида тохтилип, “биз хитай ширкәтлири америкада халиғанни қилалайдиған бир дуняда яшаймиз. Әмма бизниң ширкәтлиримиз у йәрдә <хитайда> рухсәт берилмигичә һич немә қилалмайду. Андин улар бизниң нәрсилиримизни <әқлий мүлүклиримизни> оғурлап башқичә ясап чиқиду. Бу хил тәртипни қайта тәңшәш керәк чүнки буниң дуняниң тенчлиқи вә бихәтәрликигә зор тәсири бар” дәп билдүргән иди.

 Америка президенти трамп дуняниң сода тәртибини қайтидин тәңшәп чиқиш үчүн охшимиған дөләтләргә охшимиған дәриҗидә таможна беҗи қойған болсиму, әмма хитайға әң юқири дәриҗидә қоюп, өзи билән сода сөһбити елип барған дөләтләрниң хитай билән содисини чәклишини тәпәббус қилип кәлгән иди. Бәзи анализчилар, американиң бундақ қилишиниң түп мәқсиди болса хитайни дуняда йитим қалдуруш икән.

 Хитай һөкүмити американиң башқа дөләтләр билән елип барған сода сөһбәтлиридә өзи билән сода қилишни чәклишигә қарита қаттиқ наразилиқ билдүргән. Хитай сода министирлики дүшәнбә күни баянат елан қилип, “хошамәт қилиш арқилиқ тинчлиққа еришкили болмайду. Мурәссә қилиш арқилиқ һөрмәткә еришкили болмайду” дегән. Хитай сода министирлики баянатида йәнә, “хитай һөкүмити һәр қандақ бир дөләтниң хитайниң мәнпәәтини қайрип қоюп айрим келишим түзүшигә қаттиқ қарши туриду. Әгәр бундақ вәзийәт шәкилләнсә, хитай тәрәп буни қубул қилмайду вә қайтурма зәрбә харәктерлик тәдбирләрни қоллиниду” дәп билдүргән.

Америкадики мәшһур хитайшунас вә гейтстон институтиниң алий тәтқиқатчиси гордон чаң әпәнди америка президенти трампниң хитай билән болған сода урушида техиму қаттиқ бир мәйданда турушини үмид қилип твиттер (X) да, “хитай һакимийитини қутқузушқа болмайду. )Президент) никсон, буш вә клинтонлар нәқ шуни қилди. Униң нәтиҗиси бизни бүгүнки мушу вәзийәткә елип кәлди” дегән.

 Америка һөкүмитиниң билдүришичә, америка билән 70 тин артуқ дөләт йеқинда айрим-айрим сода сөһбити елип бармақчи болған болуп, америка өткән һәптидин бери японийә, ветнам вә явропа бирлики қатарлиқ дөләт вә районлар билән сода сөһбити өткәзгән. Америка президенти трамп өткән һәптә хитай билән алдимиздики 3-4 һәптә ичидә сөһбәт өткүзуш мумкинчиликини елан қилған болсиму, әмма американиң хитай билән қачан сода сөһбити елип бериши техичә намәлум икән.

 Америка билән хитай арисида бир айдин бери елип бериливатқан сода уруши хитайниң һәммә йеригә қаттиқ тәсир көрсәткән болуп, һәттә уйғур районидики иқтисадий вәзийәтму барғансери начарлишип маңмақта. Хитайниң дойиңда үрүмчиниң иқтисадий вәзийити тәсвирләнгән бир видийода бир хитай қиз бу йәрдики вәзийәтниң адәм ишәнгүсиз бир һаләткә йетип барғанлиқини билдүргән.

 Уйғурлар фейсбукта қайта тарқатқан бу видийода бу қиз, “үрүмчидики чоң ширкәтләрниң һәммиси дегүдәк маашни кесиш вә адәм қисқартиш билән алдираш. Нурғун кичик ширкәтләр болса зиян тартип һалакәт болуш алдида. Кочилардики дуканлар болса тиришип - тирмишип туриватиду. Бир айда тапқан пул өй пули вә ток-су төләшкә йәтмәйду. Һәқиқий пул тапалайдиғанлар бәклам аз. Ишханида ишләйдиғанлар уни буни қилип беқип чишини чишләп яшаватиду. Өзиниң турмушини давамлаштуруш үчүн кредит кард қәрзигә боғулуп кәткән. Бир айда тапқан пулиниң азлиғида адәмниң ичи ағрийду. Бу пул қәрз пулни төләшкиму йәтмәйду. Пуқраларниң истимал қилиш нийити йоқ әмәс. Әмма мутләқ көп қисим пуқраларниң истимал қилғудәк пули йоқ ... Мутләқ көп қисим адәмләрниң банкида йиғқан пули у яқта турсун, қәрзи болмисила наһайити яхши һалда болған болиду. Мана бу үрүмчиниң һазирқи һәқиқий әһвали” дегән.