Анализчилар: президент трампиниң хитайға қойған беҗи ши җинпиңниң һали әң хараб вақтиға тоғра кәлди

Америкадики бир қисим хитай ишлири мутәхәсислириниң қаришичә, америка билән хитай арисидики таможна беҗи урушида америка ахирқи һисабта пайда елип хитай зор дәриҗидә зиян тартидикән. Америкадики мәшһур хитайшунас вә гейтстон институтиниң алий тәтқиқатчиси гордон чаң әпәндиниң пәйшәнбә күни фокс телевизийәсиниң зияритини қубул қилғинида, хитайниң 2001-йили дуня сода тәшкилатиға әза болуп киргәндин буян өзиниң мәсулийитини ада қилмиғанлиқини көрситип, американиң вәйран болған хәлқаралиқ сода тәртибини өзгәртишини оттуриға қойди.

Гордон чаң сөзидә, “америка президенти трамп 70 тин артуқ дөләт билән сода сөһбити елип бериш арқилиқ нәқ мушу ишни қиливатиду. Буниң ахирқи нәтиҗиси болса хитайни йитим қалдуриштин ибарәт” дегән. У сөзидә йәнә, “американиң қолида буни қилалайдиған қораллири бар. Америка дегән дунядики әң чоң истималчилар базири. Һәммисиниң америкалиқларға мал сетиш еһтияҗи бар. Президент трамп шуни чүшүниду. Мениңчә у шу ишларни <хәлқаралиқ сода тәртибини өзгәртишини> пүттүриду” дегән.

Америка президенти трамп чаршәнбә күни өзиниң министирлири билән ақ сарайда ачқан йиғинида америка ташқий ишлар министири марко рубио хитай ширкәтлири тоғрисида тохтилип, "биз хитай ширкәтлири америкада халиғанни қилалайдиған бир дуняда яшаймиз. Әмма бизниң ширкәтлиримиз у йәрдә <хитайда> рухсәт берилмигичә һич нимә қилалмайду. Андин улар бизниң нәрсилиримизни <әқлий мүлүклиримизни> оғурлап башқичә ясап чиқиду. Бу хил тәртибни қайта тәңшәш керәк чүнки буниң дуняниң тенчлиқи вә бихәтәрликигә зор тәсири бар” дәп билдүргән иди.

Алий тәтқиқатчи гордон чаң әпәндиниң қаришичә, хитайниң иқтисади һазир чөкүшкә башлиған болуп, униң вәзийити техиму начарлишидикән. Чүнки хитай хәлқи өткән йили хитайниң йиллиқ миллий дарамитиниң аран 38 пирсәнттини истимал қилған болуп, униң нисбити һазирму төвәнгә қарап маңған икән. Шуңа бундақ бир әһвал астида, хитай рәиси ши җинпиңниң бу еғир вәзийәттин бирдин-бир қутулуш йоли болса хитай маллирини техиму көп һалда хәлқараға експорт қилиш икән. Әмма гордон чаңниң билдүришичә, президент трампиниң хитайға қойған таможна баҗлири мутләқ көп қисим хитай маллириниң америка базириға кириш йолини тосиветидикән.

Мартин капитал ширкитиниң қурғучиси род мартин әпәнди чаршәнбә күни твиттерда америка билән хитай арисидики таможна беҗи урушиниң нәтиҗиси тоғрисида анализ елан қилип, хитай чүшиниң ахрилишип, хитайниң иқтисадий мөҗизисиниң өлидиғанлиқини қәйт қилди. Мартин әпәндиниң билдүришичә, хитай рәиси ши җинпиң “шәрқ баш көтүрди” дегәнни тәшвиқ қилип кәлгән болсиму, әмма хитайниң истатискиси хитайниң чөкүватқанлиқини көрситидикән. Униң ейтишичә, хитай мушу пети маңса 2100-йилғичә униң нопусиниң 75 пирсәнти йоқ болидикән. Бу хитайдики хизмәтчи, истималчи вә баҗ төлигүчилириниң 3 дин 4 ниң йоқолуши болуп һисаблинидикән.

Мартин әпәндиниң дейишичә, хитай һазир қаримаққа байдәк көрүнгини билән, униң 300 милйон йеза-қишлақларда пенсийәгә чиққанлар һәр айда аран 32 доллар мааш алидикән. Униң үстигә 2021-йилидин башлап хитай нопусиниң қолидики 18 трилйон доллар пул өй-мүлүк көпүкиниң партлиши билән йоқалған икән. Мартин әпәндиниң билдүришичә, хитайниң иқтисади пәқәт експорт билән алдиға қарап маңидикән вә америка улар ишләпчиқарған малларниң 39 пирсәнтини сетивалидикән. Әгәр америка хитайниң маллирини алмиса, хитайниң иқтисади дуняни игиләшниң орниға, тарихий һалакәткә қарап маңидикән.

Хитайниң вашингтондики баш әлчиханиси америка һөкүмитиниң хитайға қойған таможна беҗиниң 245 пирсәнткә өскәнлики тоғрисида твиттер (X) да баянат елан қилип, “хитай бу урушларни қилишни халимайду, әмма қилиштинму қорқмайду. Әгәр америка давамлиқ һалда таможна беҗи мәсилисидә номур оюни ойниса, бизниң униң билән каримиз болмайду” дәп хитайниң мәйданиниң йәнила қаттиқлиқини билдүргән. Әмма президент трампиниң охшаш супида пәйшәнбә күни елан қилған баянатида, хитайни өз ичигә алған барлиқ дөләтләрниң өзи билән көрүшишкә тәшна икәнликини билдүргән.