Gérmaniyening eng chong ximiye sana'iti shirkiti qattiq eyibleshlerdin kéyin Uyghur rayonidin ayrilghanliqini élan qildi

Gérmaniyening eng meshhur ximiye sana'iti magnatliridin biri bolghan BASF shirkiti seyshenbe küni bayanat élan qilip, özining Uyghur rayonidin pütünley ayrilghanliqini élan qildi. Bu shirket bir qanche yildin béri xitay hökümitining Uyghurlargha qarshi élip barghan irqiy qirghinchiliqida muhim rol oynighan ikki xitay shirkiti bilen shériklik munasiwiti ornatqanliqi üchün xelq'araliq teshkilatlirining qattiq eyiblishige duchar bolghan idi.

Gérmaniyening BASF ximiye sana'iti shrkiti seyshenbe küni élan qilghan bayanatida, özining shériki bolghan shinjang markor ximiye sana'iti cheklik shirkiti we markor méy'o ximiye sana'iti cheklik shirkitidiki pay cheklirini sin'gaporning wérdé ximiye sana'iti cheklik shirkitige sétiwetkenlikini bildürdi. Mezkur shirket bayanatida yene, bu sodining munasiwetlik organlarning maqulliqi bilen düshenbe küni tamamlan'ghanliqini bildürdi. Emma bayanatida özining pay cheklirini qanche pulgha satqanliqi toghrisida melumat bermigen. Gérmaniyening BASF  shirkitining Uyghur rayonidin bu qétim ayrilip chiqishi Uyghurlarning heq-hoquqlirini depsende qilish bilen eyiblinip kelgen ikkinchi gérman shirkitining mezkur rayonidin ayrilip chiqishi bolup, gérmaniyening eng chong aptomobil ishlepchiqirish shirkiti bolghan wolkswagonmu ötken yili ürümchidiki zawutini sétip bu rayondin chékin'gen idi.

Gérmaniyening ximiye sana'et magnatliridin BASF shirkiti 2016-yili 1-ayda korladiki iqtisadiy-téxnika tereqqiyat rayonida xitayning “Shinjang markor ximiye sana'iti cheklik shirkiti” bilen shérikliship pol siliqlighuch, sir we bashqa éritküchi mehsulatlarni yasashqa ishlitidighan ximiyelik madda butanédi'ol (BDO) zawutini achqan. BASF Shirkiti shu yili 7-ayda “Shinjang markor ximiye sana'iti cheklik shirkiti” bilen korla iqtisadiy-téxnika tereqqiyat rayonida yene sün'iy talaning muhim xam eshyasi bolghan ximiyelik madda (Poly THF) yeni politétramétilén éfir glikol (Polytetramethylene Ether Glycol) ishlepchiqirish zawuti qurghan idi.

Dunya Uyghur qurultiyi we xeter astidiki milletler teshkilatining wekilliri ötken yili aprilda Uyghur emgek küchlirini mejburiy ishlitish bilen eyiblen'gen gérmaniye ximiye sana'iti shirkiti BASF ning yilliq yighini ötküzülidighan rosén'gartén (Rosengarten) merkizi aldida namayish ötküzgen. Dunya Uyghur qurultiyining bu heqtiki bayanatidin qarighanda, shirketning ijra'iye diréktori martin brudérmüller (Martin Brudermüller) shirketning yilliq yighinida “Xitay bazirini dawamliq échish, u yerde yéngi zawutlarni qurush” heqqide söz qilghan hemde özining Uyghur élidiki zawutlirida Uyghur mejburiy emgek küchlirining ishlitilgenlikini ret qilghan.

Dunya Uyghur qurultiyi bérlin ishxanisining mudiri gheyyur qurban bayanattiki sözide “Mezkur shirketning Uyghur élidiki zawutliridiki mejburiy emgek mesilisi üstide tekshürüsh élip barmayla qalmastin, belki yene xitayda téximu köp zawutlarni achmaqchi bolushi, mejburiy emgek xewpini küchlendüridu” dégen. Gheyyur qurban sözide, BASF shirkitini jawab bérishke chaqirip, “Shirket özining teminlesh zenjirining kelgüside mejburiy emgek we bashqa kishilik hoquq depsendichilikining aldini élish üchün némilerni qilidighanliqi” ni chüshendürüshi kérek, dégen.

Gérmaniye soda géziti “Handelsblatt” ning 2023 ‏- yili 5-noyabir élan qilghan tekshürüsh doklatida ashkarilinishiche, BASF  ning Uyghur rayonidiki shériki bolghan “Shinjang markor ximiye sana'iti cheklik shirkiti” xitay hökümitining Uyghur rayonidiki dölet hamiyliqida yolgha qoyup kéliwatqan Uyghur emgek küchlirini yötkesh programmisi bilen zich baghlinishi bar iken. Ilgiri gérmaniyening zdf radiyosi bilen dér shpigél géziti BASF  shirkitining shériki bolghan markorning yerlik Uyghurlar üstidin nazaret élip bérip, ular üstidin toplighan uchurlarni xitay hökümitige teminlep bergenliki toghrisida xewer bergen idi.  BASF Shirkiti eyni waqitta özining xizmetchilirining bu ishqa arilashimighanliqini bildürgen bolsimu, emma shérikning xitay hökümiti bilen hemkarliq qilghanliqini étirap qilghan idi.

Amérika ana weten bixeterliki ministirliqi 2023 ‏- yili “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” gha asasen, Uyghur rayonidiki 3 shirketni özining qara tizimlikige kirgüzgen. Bu shirketlerning biri “Shinjang jongtey guruhi” bolup, uning mehsulatlirining amérikagha kirishi cheklen'gen. Buning bilen “Jongtey guruhi” amérika ana weten bixeterliki ministirliqining qara tizimliktiki “Uyghur musulmanlarni we bashqa az sanliq milletlerni mejburiy emgekke sélishqa qatnashqan” 144 shirketning biri bolghan.