“Dölet igilikidiki ichki ezalar” we Uyghur “Eza teqdim qilghuchi” lar

Bir saqchining falun'gungchilarning “Xitayda ichki eza yighishni toxtitish” toghrisidiki teshwiqat lozunkisining aldidin ötüp kétiwatqan körünüshi. 2016-Yili 18-awghust, xongkong.

Xitaydiki organ etkeschiliki pash qilin'ghan “Dölet igilikidiki ichki ezalar” namliq bir filim 2023-yilidin buyan kanada, amérika qatarliq nurghun döletlerde türlük xelq'araliq filim féstiwallirigha tallan'ghan we mukapatlargha érishkenidi. Filim teywende qoyulghanda, kinoxanilar éghir tehditke uchrighan bolup, xitaydiki organ köchürüsh sistémisining esli mahiyitini ashkarilap qoyghanidi. Bügün bu filimni tilgha élishimizmu, xitay bashqurushidiki “Tengritagh tori” da élan qilin'ghan Uyghur élidiki “Qan ishligüchi ghol hüjeyre teqdim qilish” qa da'ir bir xewer sewebliktur. Bu yil 3-mart élan qilin'ghan bu xewerde shinjang Uyghur aptonom rayonluq qizil kirést jem'iyitige 54 mingdin artuq qan ishligüchi ghol hüjeyre teqdim qilghuchi pida'iylarning eza bolghanliqi körsitilgen. Shundaqla Uyghur élining buningdin kéyin atalmish “Jungxu'a yilik ambiri” gha yilik teqdim qilghuchilarni téximu köpeytidighanliqi bayan qilin'ghan. Eger biz “Dölet igilidiki ichki ezalar” filimida bayan qilin'ghan mezmunlar bilen “Tengritagh tori” diki bu xewerni Uyghurlarning nöwettiki ehwali bilen öz ara birleshtürüp qaraydighan bolsaq, buning keynide bashqiche bir ré'alliqning mewjutluqini texmin qilalishimiz tes emes.

Köpiyiwatqan “Qizil krést jem'iyetliri we eza teqdim qilghuchi pida'iy” lar

Xitay uzun yillardin buyan “Organ etkeschiliki” ge da'ir xelq'aradiki türlük eyibleshlerni ret qilip keldi. Emma yillardin buyan bu heqte élan qilin'ghan türlük musteqil tetqiqat doklatliri, shundaqla shahitlarning guwahliqliridin qarighanda, Uyghur, tibet qatarliq xitay bolmighan milletler yaki öktichi xitaylarning mezkur “Organ etkeschiliki” ning biwasite qurbanlirigha aylan'ghanliqi éniq. Bolupmu xitaydiki organ köchürüsh opératsiyelirining sani kishini chöchütküdek köp bolup, köchürülgen bu organlarning kélish menbesi bilen xitay élan qilghan organ teqdim qilghuchilarning sani arisidiki zor perqni mentiqliq chüshendürüsh mumkin bolmaydighan halet shekillen'gen.

Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi xelq'ara jama'etke ashkarilan'ghandin buyan, Uyghur éli közetküchiler teripidin xitayning eng muhim organ teminlesh merkizi ikenliki bilen qarilip kelmekte. Hetta birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komitéti 2022-yili élan qilghan Uyghurlar heqqidiki doklatidimu, Uyghurlarning mejburiy emgek, xorlash we bashqa kishilik hoquqliri depsende qilinish xewpige duch kelgenliki tilgha élin'ghanidi. Uyghurlargha munasiwetlik bir qisim xelq'araliq nopuzluq doklatlardimu, jaza lagérlirida Uyghurlargha qaritilghan ichki ezalarni éliwélish éhtimalliqining mewjutluqi körsitilgen. Bezi shahitlarning guwahliqliridimu, jaza lagérlirigha qamalghanlarning qerellik ten-salametlik tekshürtidighanliqi, qan tipi, biyologiyelik uchurlirining yighip arxiplashturulidighanliqi tilgha élin'ghan. Téximu muhimi, xitay ötken bir qanche yildin buyan heqsiz salametlik tekshürüsh namida, Uyghurlarni asas qilghan biyologiyelik uchurlarni yighip arxiplashturush siyasitini yolgha qoyghanidi. Bu siyaset hélimu dawam qilmaqta. Téximu muhimi, bu ehwallar hetta yuqirida biz tilgha alghan filimdiki ehwallar bilen kishini heyran qaldurghudek derijide oxshashliqlargha ige.

“Shinjang Uyghur aptonom rayonluq qizil krist jem'iyiti” élan qilghan sanliq melumatlardin qarighanda, nöwette asasiy qatlamlarda (yéza-kentlerde) 6144 qizil krést tarmiqi qurulghan we 2024-yili ulargha 5000 neper yéngi pida'iy qoshulghanliqi körsitilgen. Gerche anglimaqqa bu ehwal goya Uyghur élidiki insanperwerlik xizmetlirining tereqqiy qiliwatqanliqidek tesir bersimu, emma xitaydiki özgiche siyasiy muhit we Uyghurlarning ré'alliqidin qarighanda, bu mesilini insanperwerlik bilenla baghlap chüshinish mumkin emes.

Mejburiymu yaki öz ixtiyarliqi bilenmu?

Organ teqdim qilishta kishilerning köngül bölidighini aldi bilen teqdim qilghuchining öz ixtiyarliqidur. “Dunya sehiye we saqliqni saqlash jem'iyiti” mu eza we toqulmilarni i'ane qilishning asasiy pirinsipi “Öz ixtiyarliqi bilen i'ane qilish” ikenlikini otturigha qoyghan. Yeni her bir ichki eza i'ane qilghuchi choqum özi xalishi we héchqandaq tashqi bésimgha uchrimasliqi kérek. Lékin xitayda Uyghurlargha da'ir uchurlarning mexpiy tutulushi yaki éniq bolmasliqidin, bu atalmish “Pida'iylar” ning özi ixtiyar qilghan yaki mejburlan'ghanliqighimu höküm qilghili bolmaydu. “Tengritagh tori” ning xewiridimu “Jungxu'a yilik ambiri shinjang shöbisi” ning mes'uli mensur ependi, Uyghur élide bezi kishilerning yilik teqdim qilishtin qorqidighanliqini bayan qilghan. Emma kishilerdiki bu xil qorqushning sewebi zadi “Yilik teqdim qilish heqqidiki bilimlerni chüshenmigenliktin” mu yaki uning keynide bashqa seweblermu barmu, bunisi namelum.

Xitay bashqurushidiki “Xelq tori” ning 2023-yili iyunda élan qilghan bir xewiridimu, rozigül isimlik 40 yashliq bir Uyghur ayalning 2020-yilila “Jungxu'a yilik ambiri” gha eza bolghanliqi؛ emma 2023-yili rozigülning yilik tipi melum bir bimar bilen mas kélidighanliqi bildürülgende, uning aldi bilen shinjang tébbiy uniwérsitétida oquwatqan qizidin yilik teqdim qilishning salametlikke ziyanliq yaki emesliki heqqide meslihet sorighanliqi. . . Xewer qilin'ghan. BIrleshken döletler teshkilatining organ teqdim qilish we köchürüshtiki xelq'ara hemkarliq hemde organ etkeschilikining aldini élish heqqidiki 2020-yili élan qilghan doklatiDa organ etkeschilik jinayiti shekillenmeslikining shertliri bayan qilin'ghan. Yeni doklatta, öz ixtiyarliqi bilen, organ köchürüshke da'ir uchurlardin toluq xewerdar bolghan halette i'ane qilishqa qoshulush we öz qararidin xalighan waqitta yéniwalalaydighan bolush hemde qararidin yéniwalghanda bixeterlikini qoghdashqa kapaletlik qilishmu, jinayet shekillendürmeslikning sherti süpitide bayan qilin'ghan. Halbuki, rozigülning “Jungxu'a yilik ambiri” gha eza bolup 3 yildin kéyinmu, qan ishlepchiqarghuchi ghol hüjeyrisini teqdim qilishta meslihetni “Jungxu'a yilik ambiri” din emes, belki tébbiy uniwérsitéttiki qizidin élishi rozigülning mezkur organ teripidin eza teqdim qilishqa da'ir yéterlik uchurgha érishelmigenlikini körsitidu. Qiziq yéri shuki, eza teqdim qilishqa da'ir uchurlardin xewersiz qalghan hemde Bu ishning öz salametlikige ziyanliq yaki emeslikinimu bilmeydighan rozigül qandaqlarche “Eza teqdim qilghuchi pida'iy” liqqa tizimlitidu?

Xitay némidin qorqidu?

Emeliyette, “Dölet igilikidiki ichki ezalar” filimining teywende éghir tehidtke uchrishi bilen muhajirettiki Uyghurlarning xitay teripidin türlük tehditlerge uchrishining keynidiki sewebler asasen oxshash. Yeni xitay öz jinayetlirining xelq'aragha ashkara bolup kétishidin qorqidu. Bu wejidin qolidin kélidighan herqandaq wasite bilen uning jinayitini pash qilghanlarni yoqitishqa tirishidu. 2021-Yili iyunda birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komitétidiki xadimlarmu Uyghurlarning ichki ezalirining mejburiy köchürülüwatqanliqigha da'ir ishenchlik melumatlargha érishkenlikini we buningdin qattiq chöchügenlikini bildürüshkenidi.

Xulase qilghanda, nöwette Uyghurlarning xitaydiki organ teminlesh ambirigha ayliniwatqanliqigha da'ir melumatlar intayin köp. Bundaq ehwalda xitayning Uyghur élide qizil krist jem'iyitining tarmaqlirini köplep qurup, “Yilik teqdim qilghuchi pida'iylar” qoshunini zoraytmaqchi bolushi, kishide ixtiyarsiz guman qozghaydu. Bu wejidin xelq'ara jama'et xitaydiki, jümlidin Uyghur élidiki organ etkeschiliki mesilisige tézdin inkas qayturushi, tedbir élishi, shundaqla xitayning bu sahediki uchurlarni tashqiy dunyagha éniq ashkarilishini telep qilishi zörür. Bolupmu Uyghur élidiki qan ishligüchi ghol hüjeyre teqdim qilishqa qatnashturulghan Uyghurlarning ehwali jiddiy diqqet qozghishi kérek. Uyghur élidiki herqandaq ichki eza, qan we yilik teqdim qilishlar choqum xelq'ara pirinsiplargha uyghun halette élip bérilishi, héchbolmighanda irqiy qirghinchiliq astidiki Uyghurlarning ichki ezaliri “Insanperwerlik” namida mejburiy éliwélinmasliqigha kapaletlik qilinishi, Uyghurlarning “Dölet igilikidiki ichki organlar” filimidikidek qismetlerge qélishining aldi élinishi kérek.

[Eskertish: mezkur obzordiki köz qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]